Microscopie

Inleiding: microscopische diagnostiek

Inleiding

De microscoop neemt in de diagnostiek een belangrijk plaats in. Voor een microscopische beoordeling moeten naast een goede microscoop, ook de mogelijkheden aanwezig zijn om preparaten te kleuren en de kennis om deze preparaten te beoordelen.

Uitbesteden of zelf doen?

Veel praktijken besteden (ingewikkelder) microscopisch onderzoek uit. Zoals het bekijken van bloeduitstrijkjes of het beoordelen van cellen uit bultjes of organen. Bij bijvoorbeeld snelgroeiende tumoren als lymfomen kan het echter erg prettig zijn als de uitslag direct beschikbaar is. Hierdoor gaat minder tijd verloren en kan sneller worden begonnen met behandelen of operatie. Bovendien zijn de kosten van het uitbesteden gewoonlijk hoger waardoor dit tot gevolg heeft dat er minder snel gebruikt wordt gemaakt van deze vorm van diagnostiek. Onze cliënten vinden het bovendien fijn als ze de uitslag direct horen en niet dagen in spanning hoeven te zitten. Een ander voordeel is dat indien materiaal verzameld wordt dit niet altijd voor de microscoop een bruikbaar resultaat geeft. Indien het materiaal gelijk bekeken kan worden dan kan eventueel nog een aanvullende punctie genomen worden.

Microscopie in onze kliniek

In onze kliniek wordt de microscoop al vanaf de opening intensief gebruikt. Omdat we datgene wat we zien onder de microscoop graag wilden vastleggen, hebben we medio 2007 een nieuwe microscoop aangeschaft die digitaal beelden kan vastleggen. In 2013 is deze microscoop verder uitgebreid. Dergelijke microscopen worden normaal alleen gebruikt in onderzoekslaboratoria en hebben daardoor als bijkomende voordeel een veel hogere beeldkwaliteit. De fraaie digitale beelden die onze microscoop kan maken geven ons ook de mogelijkheid om snel te kunnen overleggen met collega’s en specialisten. Ook zorgt dit ervoor dat we de gegevens makkelijker kunnen bewaren bij de patiëntenkaart zodat we later, indien nodig, de beelden weer kunnen bekijken. Voor goed microscopisch onderzoek zijn, behalve een goede microscoop, ook kleurbaden en een uitgebreide database met voorbeelden nodig.

Voordelen van microscopie op de kliniek

Het belangrijkste voordeel van het direct microscopisch beoordelen is natuurlijk de snelle beschikbaarheid van informatie. Dit is vooral ideaal voor tijdens operatie genomen puncties. Zo kan al in de operatie beslist worden wat de juiste behandeling is. Een ander voordeel van directe beoordeling op de kliniek is dat een punctie niet altijd op de juiste plaats genomen blijkt of representatief voor het gebied. Bij directe beoordeling kan indien nodig de punctie direct herhaald worden. Het direct beoordelen gaat niet alleen sneller maar is ook veel efficiënter. Hierdoor zijn de kosten van directe beoordeling lager. Bij twijfel of lastige beoordeling zal niet worden geaarzeld om in overleg met u, een specialist pathologie of cytologie te raadplegen Doordat we de mogelijkheid hebben beelden mee te sturen bij deze beoordeling door externe laboratoria en deskundigen is veel duidelijker waar de vraag over gaat. Veel preparaten bevatten immers miljoenen cellen, waardoor het voor kan komen dat de een niets kan vinden en de ander wel.

Voorbeelden van microscopie op deze pagina

Ook meer algemene en eenvoudiger onderzoeken die geen kleuring behoeven zoals ontlasting onderzoek op spoelwormen of brillendoosjes-gist, het bekijken van urinebezinksel op kristallen of nierschade of huidafkrabsels met bijvoorbeeld Demodex gaat natuurlijk makkelijker als er een goede microscoop en veel kennis aanwezig is. Doordat bovendien de plaatjes bij de patiëntenkaart worden bewaard is het ook door collega’s beter te beoordelen. De microscoop is ook zeer nuttig om u te kunnen vertellen wat voor afwijkingen er te vinden zijn in bloed en of we ons zorgen moeten maken over dat kleine bultje bij uw huisdier. Op deze pagina staan een aantal aardige voorbeelden van het gebruik in de praktijk.

Microscopisch onderzoek van excreta, secreta

Microscopisch onderzoek van de urine

Aandoeningen van de urine wegen komen veelvuldig voor. Zonder microscopisch onderzoek van de urine is vaak geen goed onderscheid te maken tussen de verschillende aandoeningen.
Vooral bij katten kan het opvangen van urine lastig zijn (zie ook: de niercheck). Bovendien is urine welke op deze wijze wordt opgevangen sterk verontreinigd wat het (microscopisch) onderzoek ernstig bemoeilijkt. Puncteren van urine bij de kat is dan een goed alternatief. In de handen van ervaren dierenartsen is dit veelal een eenvoudige vrijwel pijnloze techniek die de kat in het algemeen zonder problemen toelaat. Urine onderzoek kan er voor zorgen dat nierfalen vroegtijdig wordt onderkend en daardoor veel succesvoller wordt behandeld.

Urine, kristalvorming (struviet en oxalaat kristallen)

Kristalvorming in de urine is een veel voorkomend probleem bij onze huisdieren. De kristallen kunnen aangroeien en als gruis of als stenen vooral bij de mannelijke dieren ernstige klachten veroorzaken (zie bijvoorbeeld blaasobstructie kater). Er bestaan verschillende soorten kristallen, die ieder hun eigen ontstaanswijze hebben. Denk hierbij aan voeding, beweging, hoeveelheid drinken, aanleg, leeftijd enzovoorts. Een juiste behandeling begint met het vaststellen van het type kristal onder de microscoop van verse urine (verkregen door middel van punctie). Zo zijn stenen welke door struvietkristallen zijn gevormd wel oplosbaar met een speciaal dieet en zijn oxalaat stenen alleen operatief te behandelen. Afhankelijk van de bevindingen in het urine onderzoek en de klachten kan het zinvol zijn om met behulp van een echo onderzoek te controleren of er een blaassteen aanwezig is..

Nefritis (ontstekingen van de nieren)

Bij een volledig onderzoek van de urine behoort ook een microscopisch onderzoek van het sediment (het bezinksel van de urine) te worden uitgevoerd. Enkel een stickje gebruiken geeft onvolledige informatie en is bovendien voor een deel onbetrouwbaar doordat deze stickjes eigenlijk voor de mens zijn gemaakt. In dit bezinksel kunnen cellen gevonden worden welke zichtbaar maken welk deel van de urinewegen bij het probleem betrokken zijn. Indien nieren betrokken zijn bij het urineweg probleem, dan vullen de buisjes achter de filtereenheden zich niet met urine maar met beschadigde cellen en ontstekingseiwitten. Indien dergelijk afgietsels worden gevonden dan verteld dit dat de nieren zelf betrokken zijn bij het probleem en moet adequaat gehandeld worden om verdere nierschade te voorkomen (zie ook nierfalen bij de kat).

Microscopisch onderzoek van de ontlasting

Microscopisch onderzoek kan op eenvoudige wijze een aantal (verborgen) oorzaken van maag-darmklachten opsporen. Behalve parasieten en verteringsstoornissen kunnen vooral bij de kat ook voedselovergevoeligheden en bijzondere infecties zichtbaar worden.

Wormen Toxocara (spoelworm)

Veel dieren bezitters denken dat als ze geen wormen in de ontlasting zien hun dieren geen wormen hebben. Vooral bij jonge dieren richten deze wormen en hun larven veel schade aan. Via een natief (ongekleurd) uitstrijkje is simpel aan te tonen of een pup of kitten (zwaar) besmet is met volwassen spoelwormen.

Ontwormen is simpel en moet regelmatig gebeuren.
Zie ook de actie pagina voor gratis controle van ontlasting op ernstige wormbesmetting bij uw dieren.
Ontlasting onderzoek kan ook goed gebeuren om te controleren of het wel nuttig is om uw huisdier te ontwormen. Dit past bij de gedachte om alleen te ontwormen als het nodig is en kan bovendien kosten besparen en resistentie of parasitaire infecties die niet reageren op de gegeven wormmiddelen opsporen.

Wormeieren bij reptielen

Bij reptielen komen veelvuldig infecties met parasieten voor (zie ook darmparasieten bij reptielen). Het regelmatig controleren van ontlasting is dan ook van zeer groot belang. Behalve wormen komen er ook veel eencellige parasieten voor (isospora).

Brillendoosjes-gist

(Cyniclomyces guttulatus)
Deze gist is een normale bewoner van de darmen van het konijn. Honden kunnen echter hardnekkige diarree krijgen van deze gist na het eten van bijvoorbeeld konijnen keutels. Vooral als de darmen al niet in optimale conditie zijn. De diarree kan gepaard gaan met persklachten, slijm en bloed. De diarree is eenvoudig te bestrijden met een speciaal schimmel en gist dodend middel Nystatine.

Verteringsonderzoek feces

Microscopisch onderzoek van de huid

Bij huidaandoeningen vertelt microscopisch onderzoek ons veel over de oorzaken. Schilfers van de huid kunnen verkregen worden door plakband of stofzuigen. Van oren kan er oorsmeer met een wattenstaafje worden afgenomen om microscopisch te onderzoeken. Van de huid kan ontstekingsvocht onderzocht worden of kan door oppervlakkig en diep afkrabben een indruk worden verkregen van de aanwezige (ontstekings)cellen. Hieronder een aantal voorbeelden van huid aandoeningen waarvan de diagnose met behulp van microscopisch onderzoek kan worden gesteld.

Oormijt

De binnenkant van oorschelp en gehoorgang zijn bekleed met huid. Met een goede otoscoop en wat geduld kun je de oormijten met hun graafpootjes in het oor zien lopen. Ze zijn wit en kleiner dan 1 mm. Indien dit niet lukt (bijvoorbeeld omdat het dier het kijken slecht toelaat), dan kan ook wat oorsmeer onderzocht worden (zie verder oormijt). Met de klassieke otoscoop kon in oren gekeken worden maar kunnen geen beelden worden vastgelegd. Met de moderne videoscoop versie kan niet alleen worden meegekeken door anderen en het beeld worden vastgelegd en vergroot, maar kunnen er ook beter problemen vastgesteld worden in de neus van dieren en in de bek van konijn en cavia. Hieronder twee duidelijke foto’s en een videofragment van een oormijt infectie:

Vachtmijt (cheyletiella)

Zie ook de informatie over het konijn/knaagdieren en cheyletiella bij de hond.
Deze vachtmijt lijkt wat op roos en word daarom ook wel “walking dandruff” genoemd. Bij de hond is dit vooral een infectie die meegnomen wordt uit kennels. De mijt geeft lichte jeuk en kan soms ook bij de eigenaar wat jeuk en rode bultjes op bijvoorbeeld de armen geven. Bij volwassen dieren komt deze mijt weinig voor omdat bij het algemeen behandelen van vlooien deze infecties veelal ook verdwijnen.

Demodex

Demodex is een normale bewoner van het haarzakje in de huid van honden en katten (en mensen). Door verminderde weerstand kan de mijt zich echter vermeerderen buiten de haarzakjes en een ontsteking van de huid veroorzaken. Deze kenmerkt zich door kaalheid, ontsteking en lichte jeuk. Zie ook demodex bij de hond.

Schimmelinfecties

Schimmels komen algemeen voor. Onder bepaalde omstandigheden kunnen ze de huid en vacht infecteren. Vooral jonge dieren en kinderen zijn gevoelig voor deze infectie. Is de huid eenmaal geïnfecteerd dan kunnen schimmels grote aantallen sporen vormen en op deze wijze via direct contact of via de lucht ook andere dieren en mensen (vooral kinderen) infecteren. Het schimmelvrij houden van de omgeving is eigenlijk niet mogelijk. Het afweersysteem voorkomt echter normaal gesproken nieuwe infecties. Vaccineren en daarmee het stimuleren van het afweersysteem tot het vormen van afweerstoffen is dan ook een effectiever methode om infecties bij uw huisdieren te bestrijden dan om huis en dier schimmelvrij te krijgen. Helaas is dit vaccin sinds 2011 niet meer verkrijgbaar.

Microscopisch onderzoek van de luchtwegen

Microscopisch onderzoek van longspoelsel (sputem)

Bij hoestklachten of meer algemene klachten kan microscopisch onderzoek van slijm uit de luchtwegen veel informatie geven en helpen de oorzaak van de luchtwegklachten op te sporen. Bij mensen is het simpel om wat slijm uit de longen op te hoesten voor onderzoek. Bij dieren is dit wat ingewikkelder. Onder een roesje wordt wat slijm uit de diepere luchtwegen (de bronchiën) gespoeld.

Feline astma

Vooral bij de kat komt regelmatig een luchtwegaandoening voor die met hoesten gepaard gaat en veroorzaakt wordt door een allergische reactie op rook, pollen, huismijt en andere ingeademde stoffen: feline astma. Typisch bij deze aandoening zijn de eosinofiele ontstekingscellen welke gevonden kunnen worden in het longspoelsel. De naam heeft deze ontstekingscel te danken aan het opnemen van een bij microscopie veel gebruikte roze-rode (eosinofiele) kleurstof. Deze kleurt de korrels welke rond de paarse kern liggen. Hierdoor krijgt deze cel zijn typisch uiterlijk. Eosinofiele cellen kunnen ook wijzen op een infectie met een parasiet als de longworm.

Bronchitis bacteriële infectie 

Normale luchtwegen

Microscopisch onderzoek van bloed en beenmerg

Microscopisch onderzoek van sperma

Cytologisch en histologisch onderzoek

Onderzoek van weefsel en cellen

Cytologie (letterlijk: leer der cellen) en histologie (letterlijk: leer der weefsels) zijn methoden om cellen en weefsels microscopisch te onderzoeken en zodoende een beter beeld te krijgen van een aandoening of ziekte. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om lokale aandoeningen, zoals een rare plek van de huid of mondholte, of om meer algemene aandoeningen. Bijvoorbeeld wanneer bij onderzoek van een ziek dier (bijvoorbeeld echo, röntgen, of bloedonderzoek) aanwijzingen zijn verkregen dat er met een bepaald orgaan (bijvoorbeeld longen nieren of lever) wat mis is. In zulke gevallen is het van belang erachter te komen wat er aan de hand is en daarmee meer te weten komen over diagnose, prognose en eventuele behandelingsmogelijkheden. Twee belangrijke onderzoeksmethoden waarmee we dit kunnen zijn de cytologie en histologie. Deze methoden hebben ieder hun eigen voor- en nadelen. Cytologie bekijkt de ziekte op celniveau; de ‘geoogste’ cellen worden onderzocht. Histologie speelt zich af op weefselniveau. Weefsel bestaat uit vele soorten cellen die met elkaar in verband staan. Het geeft meer inzicht in de samenhang van de cellen in een groter geheel. Als voorbeeld een gemetselde muur van bakstenen. Bij cytologie worden de losse bakstenen (cellen) bekeken: afwijkende vormen, kleurverschillen, afgebroken stukken. Histologie bekijkt de hele muur (weefsel). De stand van de bakstenen ten opzichte van elkaar, het metsel- en voegwerk en eventuele ramen, leidingen en verbindingen met fundering en dak.

Cytologie (leer der cellen)

Om cellen te verkrijgen maken we in de meeste gevallen gebruik van een Dunne Naald Aspiratie Biopt (DNAB) ook wel punctie genoemd. Bij deze punctie worden door middel van een naald op een injectiespuit met lichte onderdruk, cellen uit het te onderzoeken gedeelte verzameld. Deze opbrengst wordt vervolgens op een voorwerpglas uitgestreken, gekleurd en onder de microscoop bekeken.

Voordelen:

  • Weinig belastend voor de patiënt. Het nemen van puncties wordt in de meeste gevallen zeer goed geaccepteerd door het dier.
  • Snel. In dierenkliniek ‘t Ossehoofd kan het op de praktijk zelf uitgevoerd worden. Over het algemeen is er dezelfde dag de uitslag. Bij meer spoedeisende gevallen zelfs binnen een kwartier.
  • Goedkoop. Voor relatief lage kosten kunnen is vaak veel informatie uit puncties te halen.

Nadelen:

  • Steekproef. Je hebt de goede cellen nodig om de juiste diagnose te kunnen stellen. Het is erg lastig om precies de afwijkende cellen te verzamelen. Een goede uitslag hoeft dus niet te betekenen dat alle cellen goed zijn.
  • Type weefsel. Uit sommige soorten weefsels (bijvoorbeeld harde weefsels) zijn maar erg weinig cellen te verzamelen.
  • Samenhang van de cellen verdwijnt. Hierdoor zijn veelal alleen maar losse cellen te beoordelen.

Histologie (leer der weefsels)

Indien cytologie weinig resultaat oplevert of er bijvoorbeeld niet voldoende onderscheid kan maken tussen goedaardige en kwaadaardige cellen, kunnen we gebruik maken van de histologie. De histologie is ook geschikt om grotere stukken weefsel, welke bij operatie verwijderd zijn, te onderzoeken.

Biopsie

Het verkrijgen van een stukje weefsel wordt biopsie genoemd.  Bij een egaal orgaan als de lever is een klein beetje weefsel voldoende en kan dit vaak met een dikke holle naald. Bij andere weefsels is vaak een stukje nodig wat operatief verkregen moet worden. Het wegnemen van meerder stukjes weefsel waarbij ook wat, op het oog gezond lijkend, weefsel wordt meegenomen heeft daarbij de voorkeur.
In feite zijn de voor- en nadelen van histologie grotendeels tegenovergesteld aan die van cytologie.

Voordelen:

  • Geen steekproef. Alle cellen kunnen beoordeeld worden. De kans dat de juiste cellen er bij zitten is aanzienlijk groter.
  • Type weefsel. Kan ook bij harde weefsels worden toegepast.
  • Samenhang cellen aanwezig. Het hele weefsel is te beoordelen waardoor soms beter een diagnose is te stellen, of er meer inzicht is te krijgen in de kwaadaardigheid van tumoren.
  • Met allerlei enzym en kleuringstechniek kunnen specifieke eiwitten zichtbaar worden gemaakt waardoor specifieke eigenschappen van tumoren en aandoeningen zichtbaar genaakt kunnen worden.

Nadelen:

  • Ingrijpender voor de patiënt. Voor een weefselmonster moet het dier gewoonlijk even onder een roesje of onder algehele narcose gebracht worden.
  • Duurt langer. Het weefsel wordt opgestuurd naar een patholoog, die er met speciale technieken microscopische dunne plakjes van maakt. Het kan een paar dagen tot een week duren voor de uitslag er is.
  • Duurder. Meer werk om weefsel af te nemen, kosten van narcose, speciale verzendmethode en patholoog.

Diagnosen door middel van cytologie (puncties van afwijkend weefsel)

Maligne Lymfoma

Een voorbeeld van een diagnose, welke in onze kliniek door middel van punctie en microscopie, vaak tijdens het spreekuur of operatie kan worden gesteld. Deze veelvuldig voorkomende tumor van de witte bloedcellen komt al op jonge leeftijd voor bij (ondermeer) de hond en de kat (zie leukemie virus FeLV bij de kat). De tumor komt niet alleen voor in de lymfeklieren en het bloed (leukemie) maar kan ook in bijvoorbeeld de darmen voorkomen. De tumor behoort tegenwoordig tot de behandelbare tumoren, al brengt de behandeling met anti-tumor middelen wel de nodige kosten en voorzorgen met zich mee. Als kliniek hebben we ervaring met de behandeling (chemotherapie) van deze tumoren.

Mastocytoom

Een mastocytoom is een tumor van mastcellen. Een mastocytoom is een tumor die we regelmatig tegenkomen bij honden maar zelden bij katten. Mastcellen (ook wel mestcellen genoemd) zijn cellen die vooral in de huid voorkomen. Mastcellen hebben een speciale functie bij ontstekingsprocessen. Zoals op de foto zichtbaar zitten ze vol met kleine (hier donker gekleurde bolletjes). Dit zijn granulae die gevuld met histamine. Deze histamine kan uit deze granulae vrijkomen als ze bijvoorbeeld geprikkeld worden zoals bij een allergische reactie. Een (grote) muggenbult die ontstaat na het steken van een mug is hier een voorbeeld van. De histamine zet daarbij een reactie in werking die als gevolg heeft dat de huid zwelt, rood en warm wordt en geïrriteerd raakt of jeukt.

Bij dieren is dit vaak minder goed zichtbaar dan bij de mens vanwege de behaarde en/of donkere huid. Indien mastcellen tumoreus ontaarden dan kunnen in de granulae aanwezige stoffen ook zonder prikkel vrijkomen. Dit kan zo uitbundig gebeuren dat ze er niet alleen voor zorgen dat het omringende weefsel ontstoken raakt maar in het centrum zelf afsterft (necrotiseert).In de huid kan de tumor op deze manier lijken op een open ontstoken zwerende (ulcererende) wond.

Behandeling van een mastocytoom

De behandeling bestaat in de meeste gevallen uit het operatief verwijderen. Bij tumoren die zich mogelijk kwaadaardig gaan gedragen, geldt hoe eerder verwijderen hoe beter. Dit heeft enerzijds te maken met de kans op verspreiding van de tumor naar andere delen in het lichaam (metastase) en anderzijds met de groeisnelheid. Veel mastocytomen (40%) bevinden zich op de poten. Een klein bultje is daarbij zonder huid corrigerende chirurgie of open wond verpleging te verwijderen. Indien wordt onderzocht en ingegrepen in een vroeg stadium dan is niet alleen de operatie minder ingrijpend en de kans op uitzaaiingen kleiner, maar ook de kosten kunnen aanzienlijk lager zijn. Het is goed te realiseren dat dit type tumoren ruim verwijderd dient te worden. Dit betekent dat de wond altijd veel groter is dan u zou verwachten. Bij het opereren komen vaak toch wat prikkelende stoffen vrij waardoor de wond wat sneller ontsteekt dan een andere operatie wond. Afhankelijk van grootte, lokalisatie en budget kan het zinvol zijn om eerst een biopt te nemen en histologie uit te voeren vóór een uitgebreide operatie. De laatste jaren zijn er twee medicijnen op de markt gekomen die bij onverhoopte terugkeer (recidief) de groei van deze tumor jaren kunnen remmen.

De mimic tumor

Omdat het een tumor van ontstekingscellen is kan deze zich ook werkelijk gedragen en eruit zien als een ontstoken huid. Een onschuldig uitziend zweertje met een korstje wat soms weer kleiner wordt en lijkt te genezen. Deze tumor wordt dan ook ook wel de ‘mimic tumor’ genoemd (mimic betekent nadoen).
Het grote verschil met normale wondjes is dat deze telkens opengaat. Door de jeuk (van de vrijkomende histamine) likt de hond er veel aan en denkt u als eigenaar dat dit de oorzaak is van het niet dichtgaan of het weer opengaan van dit onschuldig uitziende huidprobleempje
Hoe de tumor er uit ziet hangt af van hoeveel granulae er gevormd worden en er vrijkomen. Als er weinig granulae vrijkomen uit de tumor kunnen de bulten symptoomloos zijn. Komt er veel histamine vrij dan kunnen honden duidelijk klachten hebben in de vorm van likken of schuren. De bulten kunnen ook tijdelijk groter zijn als ze geïrriteerd raken. Ze kunnen ook weer kleiner worden door ontstekingsremmers (NSAID’s of corticosteroïden). Met cytologie is de diagnose meestal vrij eenvoudig te stellen. Er is dan echter weinig zeggen over de ernst van de tumor. De mate van kwaadaardig is alleen met redelijke zekerheid vaststellen met weefsel onderzoek (histologie).

Diagnosen door middel van histologie (biopten van afwijkend weefsel)