Vissen

Algemeen

Al tientallen jaren heeft dierenkliniek ‘t Ossehoofd het streven om een zo breed mogelijk aanbod van dieren te kunnen behandelen. Ook voor de behandeling van vissen kunt u dus bij ‘t Ossehoofd terecht.

Introductie: je eerste aquarium

Net het mooiste van het mooiste aangeschaft. Vissen, planten, pomp. Goed voor laten lichten over hoe het moet. Met veel zorg alles ingericht: bloed zweet en tranen. Je hebt de vissen direct ook maar gekocht, dus er moet doorgewerkt worden, te lang in zo’n zak kan nooit goed voor ze zijn.
Alles wordt in 1 dag ingericht en trots bekijk je het resultaat, wat een geweldig gezicht. De eerste dagen zit je uren te kijken en te genieten, kijken hoe ze komen eten, hoe ze zwemmen, wie de baas is. Dat had je veel eerder moeten doen, denk je nog. En dan na de eerste week lijkt het wel alsof sommige vissen wat hangerig beginnen te worden. Nou, ja je zult het je wel verbeelden, de rest doet het immers goed. Toch valt het op dat na een paar dagen de rest ook minder actief wordt en minder zin heeft om te eten. Misschien krijgen ze wel te weinig voer? Terug naar de winkel en het duurste en lekkerste visvoer wordt aangeschaft. Een ruime portie gevoerd, want je wilt immers niet te weinig geven. De volgende morgen direct weer kijken en tot je grote schrik zie je de eerste vis op zijn zij zwemmen. Hoe kan dat nu weer? Een dag later is de vis dood en beginnen er meer vissen vreemd te zwemmen. Je begint langzaam in paniek te raken, want dit is niet zoals het zou moeten gaan. Terug naar de winkel en het probleem uitleggen. Alle medicijnen tegen ziektes die te koop zijn worden ingezet, extra materialen voor het filter, ontharding of juist niet. Alle middelen worden ingezet om de vissen in leven te houden. Niets lijkt echter te werken en na een week is het merendeel van de vissen doodgegaan. De minst mooie exemplaren blijven vreemd genoeg leven. Je krijgt er zo de balen van dat dezelfde avond alles weer op marktplaats staat. Die laatste vissen mogen ze er bij hebben.
Een veel voorkomend probleem, waarbij het fout is gegaan op eigenlijk hele eenvoudige grondbeginselen. Veel verkopers zijn hiervan op de hoogte en zullen proberen uw enthousiasme wat af te remmen en alles rustig aan laten opbouwen. Helaas is er een groep verkopers die hier niet van op de hoogte is of veel erger nog, het wel weet maar graag wil verkopen. Tijd voor wat uitleg.

Biologisch evenwicht

Ik wil u graag een goed beeld geven van hoe een vis leeft. Voor de beste beeldvorming eerst een extreem voorbeeld. Neem een zwembadje in gedachten, zo eentje die u zelf in de tuin neer kunt zetten in de zomer voor de kinderen. Bedenkt wat er dagelijks bij een normaal gezin in de WC verdwijnt en giet dat in het zwembad er bij. Pak een volle afvalemmer uit de keuken en keer die om in het zwembad.
Nog steeds trek in een zwempartijtje?
Vissen zwemmen in hun eigen ontlasting en etensresten, het grote verschil met het voorbeeld van het zwembadje is: je ziet het niet. De grove voerresten kun je vaak nog wel zien liggen, maar de meeste afvalstoffen die grote problemen geven lossen op in het water. Blijft al die viezigheid dan voor altijd in het water aanwezig? Nee, als we het goed aanpakken niet, maar daar komt de term “biologisch evenwicht” om de hoek kijken. De afvalstoffen van de vis zijn een voedselbron voor de micro organismen die in het water leven. Van deze micro-organismen zijn algen het meest bekend, met name omdat die na verloop van tijd zichtbaar kunnen worden. Bacteriën zijn vaak minder bekend. Deze micro-organismen zorgen ervoor dat de afvalstoffen van de vis omgezet worden in stoffen die minder of niet giftig zijn. De micro organismen leven vrij in het water, in of op de bodem en natuurlijk in het filter.  Deze micro organismen zijn het kloppende hart van het biologische evenwicht.
Enerzijds kan het biologisch evenwicht best wat hebben en herstelt het zich vrij snel, anderzijds is het ook kwetsbaar. Verstoring van het evenwicht is vaak schadelijk voor de vissen, ook een kleine afwijking kan op de lange termijn stress veroorzaken voor de vissen. Langdurige stress geeft een vermindering van de weerstand waardoor dieren ineens gevoelig worden voor ziekten, die ze normaal makkelijk aan kunnen.

Factoren van belang voor het gezond krijgen en houden van water

Helder en schoon water betekent niet automatisch ook gezond water! Veel gifstoffen zijn opgelost en daardoor niet zichtbaar!

In principe wordt in aquaria en vijvers gestreefd naar een stabiel en gezond biologisch evenwicht waar je weinig aan hoeft te doen. Als je al wat veranderd is het belangrijk om het evenwicht niet te veel te verstoren. Als de balans echt weg is kan het weer een hele tijd duren voor het hersteld is en al die tijd kun je problemen verwachten.

  1. De meest eenvoudige maatregel is: regelmatig water verversen. Vies water er uit, schoon water erin. Hier mee wordt niet bedoeld al het water er uit en vers kraanwater erin. Immers je gooit dan niet alleen alle afvalstoffen weg maar ook een flink deel van de micro flora. Daarnaast is het verse water heel anders van samenstelling en temperatuur. Micro organismen kunnen hier dood van gaan, maar ook vissen houden hier niet van. Spring maar eens na een warme sauna in een ijsbad. Hoeveel water moet/mag je verversen? Dit is ook weer van factoren afhankelijk en verschilt dus per situatie. Grofweg wordt er bij aquaria 30% per week ververst, vijvers komen op ca 10%.
  2. Niet te veel voeren is misschien nog wel belangrijker dan water verversen: al het voer dat niet gegeten wordt is in feite pure vervuiling. “Alles moet in 5 minuten opgegeten zijn” is typisch een stelregel voor vissen die aan de oppervlakte eten. Voer op de bodem hoeft geen probleem op te leveren. Bij bodemvissen en garnalen is dit de normale plaats om te eten. Ieder heeft zijn eigen regels over hoeveel je mag voeren. Als er na een half uur nog steeds voedselresten zichtbaar zijn, kun je in ieder geval rustig stellen dat er te veel gevoerd is. Rottend en beschimmeld voer in aquaria is immers niet de bedoeling, dat moge duidelijk zijn. Op zijn gunstigst zorgt dit voor flink wat slakken, die op hun beurt ook weer voor flinke problemen kunnen zorgen.
  3. Filter: Dit is de actieve zuiveringsinstallatie van het waterleven. Door lucht of waterverplaatsing circuleert het water door interne of externe filters. Diverse filtermaterialen zorgen voor mechanische, biologische of chemische zuivering.
    1. Mechanisch: het verwijderen van grove (vaak zichtbare) afvaldelen, door  bijvoorbeeld borstels of matten.
    2. Biologisch: verwijderen van ammoniak en nitriet door bacteriën.
    3. Chemisch: verwijderen van chemicaliën, medicijnresten door bijvoorbeeld actieve kool. Soms wordt zelfs UV licht in gezet tegen ongewenste organismen.
      Er zijn te veel verschillende soorten filtermateriaal om dit uitgebreid te kunnen bespreken. De meeste filters combineren een vorm van mechanische en biologische zuivering. Bij de biologische filters is het belangrijk om te onthouden dat deze bestaat uit micro organismen, zoals bacteriën en eenncelligen; levende dingen dus. Bij het schoonmaken van een filter wil je alleen de groffe delen verwijderen, de micro organismen laat je het liefste achter. Goed uitspoelen met geschikt water en vervangen van de meest vervuilde onderdelen is vaak het beste. Kokend of ijskoud kraanwater, schoonmaakmiddelen en 100% vervangen van filtermateriaal is een doodvonnis voor de microflora.
      Wat een goed filter is kan niet eenvoudig bepaald worden en is afhankelijk van vele factoren. Gouden regels is dat hoe groter de filtercapaciteit is, des te meer vis er gehouden kan worden. Beplanting, bodemmateriaal en de temperatuur spelen ook mee. Vuistregel is dat tenminste elke twee tot drie uur de totale inhoud van een aquarium door het filter gaat. Praktisch zien we dat de meeste filters vaak een veel grotere capaciteit hebben. Deze extra capaciteit kan geen kwaad, al kan in aquaria water ook te hard stromen. De capaciteit van vijverfilters is vaak veel lager. Dit kan omdat hier gewoonlijk de bodem en het zonlicht een veel grotere rol spelen.
  4. De hoeveelheid vis die gehouden kan worden is sterk afhankelijk van de omstandigheden. Een lege vissenkom, dat wil zeggen zonder filter en planten, kan uiteraard veel minder vis aan dan een flink beplante bak met goed draaiend filter.
    Om maar eens een paar getallen te noemen:
    Vislengte (min staart): 10 cm vis in 50 L water, 100 cm vis in 1000 L water.
    Vismassa: 500 gram vis per m2, 50 cm diep met goed werkend biofilter.
    Koi: een volwassen Koi (ca 40 cm) per 1000L water
    Jumbo koi: (ca 70 cm) per 2000L water.

Samenvattend: hoe meer vis des te kwetsbaarder het evenwicht en des te meer er verlangd wordt van de huisvesting. Er zijn altijd voldoende mogelijkheden om de capaciteit kunstmatig te vergroten, maar daarmee zijn ook meer problemen te verwachten. Alles blijkt dan niet te werken zoals verwacht.

EHBO bij vissen

Indien een of meer vissen ineens ziek zijn, moet je natuurlijk op zoek gaan naar de oorzaak. Ook als deze niet direct gevonden kan worden is het altijd goed om een van de volgende stappen te overwegen.

  • 30-50% water verversen.
  • Extra beluchten (luchtpompje).
  • Stop of verminder het voeren.
  • Verwijder dode en zieke vis meteen (quarantaine).
  • 3 gram zeezout per liter water.
  • Oorzaak opsporen en verhelpen. Begin met controle waterkwaliteit.

Vis uit het water gesprongen en leeft nog?
Direct terug in eigen zwemwater plaatsen. Daarna een aparte bak of emmer vullen met aquarium of vijverwater waaraan je 20 gram zeezout per liter water toevoegt. Goed roeren om zout op te lossen. Vis er 10 minuten in, daarna weer in de eigen bak. Hiermee activeer je de natuurlijke slijmlaag van de vis. De eerste en misschien wel de belangrijkste beschermingsbarrière van de vis. Eventueel extra beluchten (luchtpompje) helpt ook.

(met dank aan dierenarts Peter Werkman)

Waterkwaliteit

De waterkwaliteit is vaak een sleutelfactor voor de gezondheid van vijvers en aquaria. Bij gezondheidsvragen is de waterkwaliteit dan ook het eerste wat goed onderzocht moet worden.

Overbevolking

Veel voorkomende aandoeningen bij vissen