Echo

Inleiding

Echoapparatuur is in de hedendaagse diergeneeskunde niet meer weg te denken. Het is een betrouwbare techniek die breed inzetbaar is bij veel problemen. Toen ik in 1987 als dierenarts afstudeerde beschikte de Universiteit van Utrecht nét over een echoapparaat. Ik zag direct de enorme mogelijkheden van deze nog prille techniek en Dierenkliniek ‘t Ossehoofd had dan ook al snel de beschikking over een echo apparaat waardoor we ons al vroeg vertrouwd konden maken met de mogelijkheden van deze diagnostiek. Met de komst van Doppler werden de mogelijkheden snel groter. Echo betekende de eerste jaren nog echt pionieren. Echte handboeken, cursussen en specialisten waren er immers op dat gebied nog nauwelijks.
Inmiddels is er heel veel kennis en ervaring met echografie en de Doppler techniek. En de echografie heeft zich ontwikkeld tot een betrouwbare diagnosetechniek.

Echoapparatuur

Bij echografie wordt er gebruikgemaakt van ultrasoon geluid (ultrageluid). Dit geluid heeft zo’n hoge frequentie dat het voor mensen niet hoorbaar is. Het ultrageluid wordt in het lichaam gebracht door middel van een transducer die tegen de huid wordt gehouden. Hierbij wordt er ook wat gel aangebracht op deze transducer omdat de geluidsgolven niet door een luchtspleet heen kunnen. Afhankelijk van het weefsel wordt geluid meer of minder teruggekaatst. Water wordt nauwelijks teruggekaatst (bijvoorbeeld de blaas) en bindweefsel wordt daarbij sterk teruggekaatst. Bot en lucht laat in het geheel geen ultrageluid door. Met een echo kun je dus niet in of achter bot kijken. Het bekijken van botten en longen kan nu juist weer zeer goed met een röntgenfoto. De transducer zend niet alleen geluidsgolven uit maar vangt ook de teruggekaatste geluidsgolven op en zet deze om in een elektrische spanning. Hoe langer de golven onderweg zijn, hoe verder weg het terugkaatsten heeft plaatsgevonden. Een computer rekent dit allemaal razendsnel uit en zet deze informatie om in beelden. Op deze manier kan er met behulp van een echo gezien worden wat er zich in het lichaam bevindt.

Er zijn verschillende soorten transducers:

  • Convex transducer: heeft een bolle vorm waardoor er een waaiervormig beeld ontstaat. Deze wordt bijvoorbeeld gebruikt voor de bovenbuik.
  • Lineair array transducer: heeft een rechte vorm en wordt vooral gebruikt voor het bewegingsapparaat.
  • Phased array transducer: is kleiner en vierkant en wordt vooral gebruikt in de cardiologie omdat je hiermee tussen de ribben door kunt kijken.

Het Ossehoofd kan naast de standaard echo ook een echo-doppler-onderzoek uitvoeren. Indien geluidsgolven teruggekaatst worden door bewegende vloeistoffen, bijvoorbeeld bloed wat door de aderen stroomt, dan verandert dit ook de golflengte. Dit wordt het Doppler effect genoemd. Ook het menselijk oor gebruikt dit om bijvoorbeeld aan het veranderende geluid van een langsrijdende auto te horen hoe hard deze voorbijgaat. De doppler echo techniek is daarom vooral geschikt om het stromen van bloed te beoordelen en om vernauwingen en kleplekkages op te sporen. Ook is het geschikt om bijvoorbeeld ernstige acute aandoeningen als torsie en trombose op te sporen in bijvoorbeeld de milt (hond) of de slagader (kat). Een andere toepassing is het screenen van Cavaliers op een mitralisinsufficiëntie.

Enkele voorbeelden van echo diagnostiek

HCM bij de kat

Een veel voorkomende hartaandoening bij de kat is de HCM: de hypertrofische myocardiopathy. Hierbij verdikt de hartspier van de kamer zich ten koste van de inhoud van de kamer en gaat het hart anders functioneren. Dit is een levensbedreigende aandoening die met echo al in een vroegtijdig stadium kan worden opgespoord. Op de linkerafbeelding is een echo te zien van een kat met een verdikte hartspier. Op de rechterafbeelding is een echo te zien van een kat met hartfalen ten gevolge van HCM.


In het linker voorbeeld is te zien dat de gemeten dikte van de hartspier 0.88 en 078 cm is. De hartspier is daarbij dikker dan normaal. Een kenmerk van HCM. In het rechter voorbeeld is de linker boezem (LA) groter dan de linker kamer (LV). Dit wijst er op dat pomp functie van de kamer onvoldoende is. Het bloed hoopt zich dan op in de boezem. Als gevolg van deze gebrekkige pompfunctie treedt er vocht uit de longen en haar vliezen en is te zien als vrij vocht (rechter plaatje).

Cavelier King Charles Spaniel

Zie ook: hartaandoeningen cavelier.

Diagnostiek van het hart

Kleplekkage

Zie ook: anatomie van het hart.
Kleppen zijn belangrijk onderdelen van het hart. Ze zorgen ervoor dat het bloed tijdens de pompende beweging van het hart de goede kant op stroomt. De klep die bij de hond de meeste problemen geeft is de mitralis klep. Deze is gelegen tussen de boezem (atrium) en de kamer (ventrikel) van de linker harthelft (de grote bloedsomloop). Deze klep zorgt er in geopende toestand voor dat het zuurstofrijke bloed uit de longen, wat zich heeft verzameld in de linker boezem, naar de linker kamer kan stromen. In gesloten toestand zorgt deze (mitralis)klep bij het samentrekken van de linkerkamer ervoor dat al het bloed via de grote lichaamsslagader (aorta) naar het lichaam stroomt en niet terug naar de longen. Indien de klep niet goed functioneert dan leidt dit al snel tot longoedeem. Om u een beeld te geven van hoe de klep werkt, kunt u het volgende filmpje bekijken: voorbeeld filmpje van een gezonde mitralis klep.

PW (Pulse Wave) Doppler

Indien je met de stethoscoop op de borstkas een ruis hoort of denk te horen dan kun je met de pulse wave Doppler de plek op zoeken waar deze ruis vandaan komt. Het is als het ware alsof je met een hele goede stethoscoop in het hart zelf luistert. Op het echo plaatje hieronder wordt met de pulse wave achter de klep geluisterd. Rechts is te zien dat het geluid vooral optreedt als het hart samentrekt (Groene ECG lijn eronder)

Lekkende hartklep kleuren Doppler

Met de kleuren Doppler kan de richting en de snelheid van stromend bloed zichtbaar worden gemaakt. Op deze manier kan goed worden vastgesteld of kleppen lekken en ook kan er een indruk van de grote van de lekkage verkregen worden.

Verdikte hartklep

Kleppen kunnen bij het verouderen dikker worden. Hierdoor verliezen ze hun soepelheid en sluiten hierdoor onvoldoende. Deze aandoening komt vooral bij kleine rassen voor en blijkt soms erfelijk. Ook kan een verdikking van de klep het gevolg zijn van ontstekingen elders in het lichaam zoals een slecht gebit.

Verscheuren van ophangdraden van de hartklep

De hartklep zelf is dun en slap. De randen van de hartklep zijn daarom met behulp van “draden” (chordae tendinae) bevestigd aan de klepspier. Deze klepspier zit vast aan de binnenzijde van het hart en zorgt er door samentrekken voor dat de kleppen netjes gesloten blijven als de hartspier samentrekt. Vooral bij kleine rassen kunnen deze ophangdraden verscheuren waardoor er zeer acuut hartklachten ontstaan.

a

Vergroot hart

Het hart kan zich bij een hogere belasting aanpassen door zich te vergroten. Bijvoorbeeld als het hart meer druk moet opbouwen door een vernauwing in de long of lichaamsslagader (pulmonaal en aorta stenose). Maar ook doordat het hart inefficiënt wordt door lekkage van een klep. Het hart is dan veel groter dan normaal. Bij mensen komt dit nog als eens bij sporters voor. Vandaar dat de term sporthart nogal eens wordt gebruikt, hoewel dat dus eigenlijk onjuist is.

Vernauwing van de hartslagader

Bij een aantal rassen (waaronder de boxer) komt een aangeboren vernauwing in de hartsslagader (aorta) voor. Met de echo is een dergelijke vernauwing zichtbaar te maken en is er ook een inschatting van de ernst van de vernauwing te maken.

DCM

Bij de grotere hond komt incidenteel een hartaandoening voor, waarbij de hartspier zijn kracht verliest. De oorzaak is niet altijd bekend, maar infecties kunnen daarbij een rol spelen. Het hart is op de röntgenfoto dan sterk vergroot terwijl de hartspier juist dun is. Ook bij de kat komt incidenteel DCM voor. Voorheen was dit vooral het gevolg van een gebrek aan Taurine: een essentieel onderdeel van de kattenvoeding en komt oorspronkelijk voor in rund(=taurus)vlees. Heden ten dage zorgen fabrikanten van kattenvoer voor voldoende taurine in hun voeding, waardoor deze aandoening veel minder voorkomt.

Overvulling hartzakje

Rond het hart ligt het hartzakje. In dit hartzakje zit normaal een klein beetje vocht wat ervoor zorgt dat longen en hart makkelijker langs elkaar kunnen bewegen. Door ontstekingen of tumoren kan het hartzakje vol lopen met vocht, waardoor het hart nog nauwelijks ruimte heeft om te bewegen. Deze levensbedreigende aandoening kan vaak goed verholpen worden.

Aangeboren afwijking

Doordat een ongeboren vrucht in de baarmoeder zijn longen nog niet kan gebruiken, bestaat er voor de geboorte een verbinding tussen beide harte helften. Deze kortsluiting zorgt ervoor dat er voor de geboorte geen bloed door de longen stroomt. Na de geboorte behoren deze verbindingen (shunts) dicht te gaan. Als deze shunts gedeeltelijk openblijven dan kan het hart niet goed functioneren. Niet alleen zijn de shunts met echo te vinden, maar ook de aanpassingen die het hart doet aan de veranderende omstandigheden.

Diagnostiek van de voortplanting

Drachtigheid

Een van de eerste en meest bekende toepassingen van de echo is natuurlijk de dracht. Omdat echogeluid vooral in (vrucht)water goed kan doordringen, levert dit voor iedereen prachtige en herkenbare plaatjes op. Omdat een echo, in tegenstelling tot een röntgen foto, altijd maar een klein stukje van de buik tegelijk laat zien, is het met een echo moeilijk om goed overzicht te krijgen over de hele buik. Tellen van het aantal kittens of puppies leidt dan ook vaak tot fouten. Reden waarom wij adviseren om vanaf dag 45 een röntgenfoto van de buik te laten maken. Betrouwbaarheid is belangrijk. Weet je immers hoeveel pups of kittens je kunt verwachten, dan weet je niet alleen hoeveel baasjes je moet zoeken, maar ook wanneer het geboorteproces klaar is en of je een dierenarts moet raadplegen (lees ook het verhaal van de bevalling van de kat op onze site).

Bij deze echo wordt de romp van de foetus van achteren naar voren gescand.
In de laatste beelden is het hartje te zien wat klopt in de borstkas.

 

Pyometra (baarmoederontsteking)

Het heeft grote voordelen om de teef al voor de 1e loopsheid te steriliseren. Veel teven krijgen anders op latere leeftijd melkkliertumoren of baarmoederontsteking. Bij een baarmoederontsteking kan zich een grote hoeveelheid pus ophopen in de baarmoeder welke goed te zien is op een echo. De hond kan hier dodelijk ziek van worden en de baarmoeder kan dan ook het best direct worden verwijderd.

a

Diagnostiek buik

Nieren

Een veel voorkomend nier aandoeningen bij katten is PKD (Polycystic Kidney Disease; zie ook informatie pkd kat). Bij deze erfelijke aandoening functioneert het afvoersysteem van de nieren niet goed en hoopt zich in de loop van het leven urine op in cysten binnen de nieren. Hierdoor gaat het gezonde nierweefsel vaak ten gronde.

Met de echo kunnen we ook kijken naar het nierbekken en de urineleider.
Deze kunnen verbreedt zijn door een verstopping maar ook door een toegenomen urine productie.
Indien een va beide nieren niet goed functioneert dan zal de andere nier, indien deze gezond is, extra urine produceren.
Normaal is de urine leider nauwelijks te zien. Bij deze patient is deze zeer duidelijk te zien.

Blaas

Normale blaas

Deze kenmerken zich door een gladde wand welke makkelijk wordt ingedrukt door andere organen in de buik, zoals de endeldarm. De wand bestaat uit een slijmvlies en een spierlaag met aan de buitenkant het buikvlies. De blaas zelf bevat alleen urine wat op de echo zwart is. Met gedetailleerd onderzoek kan bekeken worden of beide nier afvoergangen (ureters) op de normale plek in de blaas uitkomen en een gelijke hoeveelheid urine afgeven.

a

a

Ontstoken blaas

Bij een ontstoken blaaswand is de wand verdikt en onregelmatig. in de blaas worden vaak, naast urine, ook stolsels of gruis gevonden.

a

a

a

a

a

Blaas met poliep

Een poliep is een lokale verdikking of uitstulping van het slijmvlies. Een poliep kan op zichzelf staan, maar meerdere poliepen zijn vaak het gevolg van een langdurige blaasontsteking. Poliepen kunnen weer een oorzaak zijn van blaasontstekingen.

a

a

a

a

Blaas met blaassteen

Blaasstenen komen bij de hond en kat veelvuldig voor. Er zijn allerlei typen blaasstenen (uraat, cysteïne, struviet enz.). Deze zijn op echo niet van elkaar te onderscheiden. Blaasstenen geven vaak pas na een tijd klachten (bloedplassen en napersen).

a

a

a

a

Video rollende steen

Om een blaassteen goed te kunnen onderscheiden van andere echodichte structuren in de blaas, zoals poliepen tumoren en bloedstolsels met gruis of een verzameling zeer kleine steentjes, kan het dier het best tijdens het echo onderzoek “gerold” worden. Er ontstaat dan een zeer typisch beeld van een soort sneeuwbal die de helling afrolt (zie video). Niet alle dieren laten dit toe. Het rollen kan dan als laatste controle, voorafgaand aan de eigenlijke operatie worden gedaan als het dier al onder narcose is.

Blaasgruis

Blaasgruis kan ontstaan bij katten die te weinig drinken, maar kan ook ontstaan bij katten die voldoende drinken. Dit heeft sterk te maken met de samenstelling van het (droog)voer. Door dergelijk gruis of door loslatende propjes eiwit van de ontstoken  slijmvliesbekleding van de blaaswand kan de afvoergang van de blaas van de kater verstopt raken waardoor de dieren niet meer kunnen plassen. Dit is een levensbedreigende situatie! Zie ook blaasobstructie.

Lever

Doordat een groot gedeelte van de bloedstroom door de lever gaat, zaaien veel tumoren uit naar de lever (net als de milt en de longen). Ook kunnen ontstekingen aan galwegen worden opgespoord met echo onderzoek van de lever.

Milt

Prostaat

Onder invloed van mannelijke hormonen raakt de prostaat bij de reu in de loop van het leven vaak vergoot en ontstoken. Met de echo kan dit goed zichtbaar worden gemaakt. Door behandeling met hormonale injecties, implantaten of  castratie verdwijnt de hormonale invloed op de prostaat en komt deze weer tot rust.

Prostaat symmetrisch vergoot

Op deze echo zijn de helften van de prostaat te zien welke symmetrisch zijn vergoot. Het maken van een echo blijkt veel betrouwbaarder dan het via de anus aftasten van de prostaat. Een symmetrisch vergrote prostaat reageert vaak gunstig op de behandeling.

a

a

a

a

Prostaat met cysten

Cysten, abcessen of tumoren kunnen ervoor zorgen dat een prostaat niet symmetrisch blijkt op echo. Onder echo kunnen deze afwijkende gebieden worden aangeprikt om daarmee een nadere diagnose te stellen.

a

a

a

a

a

Prostaat assymetrisch